فشار خون عبارت از نيرويي است كه در اثر برخورد خون با ديواره سرخرگ بوجود مي ايد و سپس اين فشار به كل قسمتهاي بدن روانه ميشود .
فشار خون چیست؟
برای درک مفهوم فشار خون بهتر است مختصری راجع به اعضای مهم بدن در کنترل فشار خون نقش بازی می کنند ،اطلاعاتی کسب کنیم .پس از آن که هریک از اعضا را جداگانه معرفی کردیم،می توانیم مجموعه آنها رادر کنار هم قرار دهیم ودریابیم که چگونه ممکن است بیماری فشار خون ایجاد شود.با فراگرفتن این اطلاعات جدید،بهتر است این نکته را به خاطر بسپارید که هنوز حتی برای پزشکان و دانشمندانی که ازدیاد فشار خون را بررسی می کنند پرسشهای بدون پاسخ بسیاری مطرح است .
اعضای بدن که در کنترل فشار خون حائز اهمیت اند متعلق به دستگاه قلبی عروقی (قلب . رگها که خون را منتقل می کنند)هستند . هنگاميكه قلب منقبض ميشود باعث تلمبه شدن خون به داخل سرخرگهاي بزرگ بدن ميشود كه فشار سيستول مينامند. و هنگاميكه قلب شل و منبسط ميشود ميشود فشار خون به حداقل ميرسد كه به آن فشار دياستول گويند. يكي از مهمترين راه ارزيابي سلامت اندازهگيري فشارخون است، هر چه فرد فشارخون بالايي داشته باشد خطر ابتلاء به بيماريهاي مختلف افزايش مييابد.فـــشار خون بالا، زمانی ایجاد می شود که فشار خون دردیواره رگ ها بیش از حد معمول بالا رود. این وضعیت بسیار خطرناک است، زیرا گاهی اوقات تاثیرات مخرب آن در مرور زمان افزایش می یابد. و حتی ممکن است تا زمانی که به بالا ترین حد ممکن نرسیده باشد، مشخص نشود. و این مسئله باعث شده است که گاهی از فشـار خـون بـــــــه ” کشنده آرام ” هم یاد کنند.
مخالف آن، یعنی فشار خون پائین زمانی اتفاق می افتد که فشاری که خون را در رگها به سمت قلب و مغز و سایر اعضاء داخلی بدن می رساند، بسیار کم شود که باعث سر گیجه و منگی می شود.
بيماري فشارخون بالا
فشارخون بالا يكي از شايعترين اختلالات گردش خون ميباشد. اين بيماري از جمله بيماريهايي است كه عوارض زيادي دارد: مهمترين آنها اختلالات بينايي، كليوي، مغزي و قلبي ميباشد. در صورتيكه فشارخون بالا درمان نشود در بيشتر موارد منجر به مرگ ميگردد.
برخلاف تصور نميتوان بالابودن فشارخون را در خود احساس كرد، تنها راه پي بردن بالا بودن فشارخون اندازهگيري آن است. بالاترين حد قابل قبول فشارخون در افراد سالم ۱۴ ميلي متر جيوه روي ۹ميليمتر جيوه است.
علت فشارخون بالا
چه چیزی باعث ازدیاد فشارخون می شود؟
بیماری فشار خون شایعترین بیماری مزمن در آمریکاست .درواقع میلیونها آمریکایی به ازدیاد فشارخون مبتلا هستند .(هر چند آمارجامعی از شیوع عارضه فشار خون در ایران موجودنیست،شیوع این بیماری در کشور ما نیز قابل توجه است.) علت ۹۰تا۹۵درصدموارد بیماری فشار خون ،ناشناخته است .این نوع ازدیاد فشار خون را اغلب به نام اولیه یا اسانسیل می خوانند زیرا مکانیسم آن مشخص نیست.هنگامی که علت بیماری فشارخون مشخص است،با عنوان ازدیاد فشار خون ثانویه ازآن یاد می شود زیرا در این حالت ازدیاد فشار خون ثانویه به یک بیماری خاص طبی تلقی می شود. بيماري فشارخون بالا ميتواند به دليل بيماريهاي كليه، غدد، ناهنجاريهاي عروقي باشد. اما در ۹۰درصد بيماران علت مشخصي براي بالا بودن فشارخون وجود ندارد. عوامل بسیاری منجر به فشار خون می شوند که شامل عوامل وراثتی، چاقی، مصرف بالای الكل ، مصرف بالای سدیم و سن بالا است. همچنین زیاد یکجا نشستن، فشارهای عصبی، مصرف کم پتاسیم و کلسیم و مقاومت در برابر انسولین نیز باعث بالا رفتن فشار خون می شود. آمریکایی ها و افریقایی ها بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون هستند. بنابر تحقیقاتی که در مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها شده است، %۶۴ همه مرد های بالای ۷۵ سال مبتلا به فشار خون هستند. هر چند، بالا بودن فشار خون همیشه نشان دهنده ابتلا به این عارضه نیست. بعضی افراد گاهی وقتی برای اندازه گیری فشار خونشان به مراکز درمانی می روند، خواه نا خواه فشار خونشان بالا می رود.
علائم فشارخون بالا
اين بيماري ميتواند سالها بدون علامت باشد و يا ممكن است با علائمي مانند درد ناحيه پس سر، بخصوص صبحها هنگام بيدار شدن از خواب، سرگيجه، وزوز گوش، خستگي، تپش قلب و تنگي نفس همراه باشد. علائمي مانند تنگي نفس شبانه، خواب آلودگي و اغما در موارد حاد بيماري ديده ميشود.
علائم مؤثر در تشديد فشارخون بالا
اگرچه در اكثر موارد علت فشارخون بالا مشخص نيست ولي عوامل زير در تشديد بيماري مؤثر هستند:
· ديابت (بيماري قند)
· سابقه فاميلي
· فشارهاي عصبي
· چاقي
· افزايش چربي خون
· استعمال دخانيات
· نداشتن فعاليت بدني و ورزش
راههاي پيشگيري از ابتلا به فشارخون بالا
۱- كم كردن وزن و رساندن آن به حد مطلوب
۲- كاهش چربي غذا چربي گوشت و پوست مرغ قبل از پخت، از آنها جدا شود.
· مصرف زرده تخم مرغ حداكثر به ۳ عدد در هفته محدود شود.
· مصرف دل و قلوه، كله پاچه و مغز محدود شود.
· به جاي سرخ كردن موادغذايي از روش كباب كردن، آب پز كردن يا بخار پز كردن ، و از فر يا تنور جهت پخت موادغذايي استفاده گردد.
۳- كم كردن مصرف نمك
۴- حبوبات مانند: عدس، نخود، و لوبيا و سبزي بيشتر مصرف شوند.
۵- مصرف مواد قندي مانند قند و شكر، بستني، شيريني و بطور كلي هر ماده غذايي كه در تهيه آن شكر به كار رفته است و نيز مصرف مواد نشاستهاي مانند نان، برنج، سيبزميني و ماكاروني كاهش يابد. زيرا زيادي اين مواد در بدن به چربي تبديل ميگردد.
۶- فعاليتهاي بدني و ورزش مستمر انجام شود.
ساده ترين و عملي ترين ورزش نيم ساعت پيادهروي در روز است.
۷- از استعمال دخانيات پرهيز شود.
۸- لازم است افراد سالم حداقل سالي يكبار فشارخون خود را اندازهگيري كنند زيرا فشار خون بالا در اغلب موارد فاقد هر گونه علامتي ميباشد.
۹- افراد داراي فشار خون بالا لازم است زير نظر پزشك معالج خود، به طور منظم فشارخون خود را اندازهگيري كرده و هر ۶ ماه يكبار آزمايش چربي، قند، اوره، اسيد اوريك خون و آزمايش كامل ادرار را انجام دهند.
قطع داروهاي پايين آورنده فشار خون بدون مشورت پزشك عوارض جبران ناپذيري در پي دارد…
با تشخيص سريع و درمان بموقع فشارخون بالا ميتوان از بسياري از عوارض آن پيشگيري كرد.
ازدیاد فشار خون چیست ؟
ممکن است اخیرا متوجه شده باشید که به ازدیاد فشار خون(یا هیپرتانسیون)مبتلا هستید ویا در گذشته ممکن است به این بیماری دچار شده باسد .احتمالا پرسشهای زیادی درباره اینکه فشار خون چیست ،چگونه می توانید آن را درمان کنید واز همه مهمتر چگونه می توانید با آن زندگی کنید ذهن شما را به خود مشغول کرده اند .یا این که ممکن است هم اکنون تحت درمان این بیماری قرار گرفته باشید ،احتمال دارد هنوز سوالات فراوانی برای شما مطرح باشند .ممکن است پرسشهای مهمی را که باید ازپزشک معالج خود بپرسید ندانید وحتی ممکن است نسبت به طرح این سوالات بیم داشته باشید.
هدف این است که به شما در درک بهتر معنای فشار خون وچگونگی درمان آن کمک شود.
تمام اطلاعات جدیدی که دراین بخش فرا می گیرید ممکن است موجب طرح سوالات تازه در ذهن شما گردد که این پرسشها را می توانید با پزشک معالجتان ، کارشناسان یا حتی اعضای خانواده خود درمیان بگذارید واز همه مهمتر آن که می توانید نقش فعال دردرمان بیماری فشارخون خود به عهده بگیرید .ماهمچنین می خواهیم شما راتشویق کنیم که در سایر جنبه های مراقبتهای بهداشتی خود ،نقش نخست را بازی کنید .برای این که بتوانیم برای این منظور یاریتان دهیم ،شمارا از سایر عواملی که در سلامتی شما نقش دارند نیز آگاه می کنیم .
عوامل خطرزايý مهارنشدني
برخي از عوامل مؤثر بر فشار خون را نميتوان تغيير داد. ارث يكي از اين عوامل است. فشار خون بالا جزء مواردي است كه به ارث ميرسد. نژاد عامل ديگر است. سياهپوستان نسبت به سفيدپوستان بيشتر مستعد ابتلا به پرفشاري خوناند. جنس نيز تأثيرگذار است؛ تا ۵۵ سالگي، مردان بيشتر در معرض خطر ابتلا هستند، بعد از ۵۵ سال، نسبت در هر دو جنس يكسان ميشود و از ۷۵ سال به بعد زنان بيشتر در معرض خطر ابتلا قرار ميگيرند؛ بنابراين افراد مسن بيشتر به پرفشاري خون مبتلا ميشوند.
برخي از بيماريها نظير ديابت و بيماريهاي كليوي باعث پرفشاري خون ميشوند. اين قبيل بيماريها را نيز بايد از عوامل مهارنشدني دانست.
عوامل خطرزاي مهارشدنيý
اگر فشار خون بالايي داريد، با درمان مناسب آن را پايين بياوريد و كنترل كنيد و اگر درحالحاضر مشكل فشار خون نداريد، با رعايت موارد زير، از بروز آن جلوگيري كنيد:
ـ وزنتان را كنترل كنيد. اگر اضافه وزن داريد، رژيم بگيريد. كم كردن حتي يك كيلوگرم از وزنتان هم مفيد است.
ـ مرتب ورزش كنيد. ۳۰ دقيقه ورزش در هر روز بهترين راه مبارزه با پرفشاري خون است.
ـ مصرف روزانة نمك را كم كنيد (حدود ۱ قاشق چايخوري). سديم علاوه بر نمك در بسياري از غذاهاي بستهبنديشده، نوشابههاي گازدار، جوششيرين و بعضي شربت معدهها وجود دارد. براي اطلاع يافتن از مقدار سديم بهكار رفته در مواد غذايي برچسب آنها را قبل از مصرف بهدقت مطالعه كنيد.
اگر ميخواهيد از مواد جايگزين سديم استفاده كنيد، حتماً با پزشك مشورت كنيد؛ زيرا برخي از اين مواد براي همة افراد مناسب نيستند.
ـ از رژيم غذايي حاوي ميوه و سبزيجات فراوان، لبنيات كمچرب و غذاهاي حاوي پتاسيم نظير دانههاي سبوسدار و خشكبار استفاده كنيد. بهنظر ميرسد پتاسيم از پرفشاري خون جلوگيري ميكند. مصرف ۳۵۰۰ ميليگرم پتاسيم در روز توصيه ميشود.
ـ از مصرف مشروبات الكلي بپرهيزيد.
ـ اگر از داروهاي پايينآورندة فشار خون استفاده ميكنيد، طبق دستور پزشك عمل كنيد تا بهترين نتيجه بهدست آيد. اگر از داروهاي بدون نسخه (مثلاً مسكّنها) استفاده ميكنيد، پزشك را در جريان قرار دهيد، چون ممكن است با داروهاي فشار خون تداخل ايجاد كند. پزشكتان داروهاي بيخطر را به شما معرفي ميكند.
ـ اگر باردار هستيد، مرتب براي معاينة پيش از زايمان به مراكز درماني مراجعه كنيد تا مراقب بهداشت بتواند به پرفشاري احتمالي خون پي ببرد و بهموقع كنترل كند.
ـ اگر از قرصهاي ضدبارداري حاوي استروژن استفاده ميكنيد يا تحت هورموندرماني هستيد، فشار خونتان را مرتب كنترل كنيد.
عارضة هراس از روپوشسفيد: بعضي از افراد فقط هنگامي كه براي كنترل فشار خون نزد پزشك يا مراقب بهداشت ميروند دچار پرفشاري خون ميشوند. اين عارضه هراس از روپوشسفيد (white coat hypertension) ناميده ميشود. اگر مراقب بهداشت يا پزشك شما متوجه اين وضعيت در شما شد، بايد از دستگاه فشار خون سيار براي كنترل صحيح فشار خونتان استفاده كنيد. اين دستگاه به مدت ۲۴ ساعت به شما وصل است و فشار خون صحيح را نشان ميدهد.
دستگاههاي اندازهگيري فشار خون انواع متفاوتي دارد كه ميتوانيد آن را از داروخانهها و فروشگاههاي تجهيزات پزشكي تهيه كنيد. پزشك يا مراقب بهداشت نحوة استفاده از اين دستگاهها را به شما آموزش ميدهد. ميتوانيد دربارة نوع دستگاه فشار خون مناسب نيز با او مشورت كنيد. اگر فشار خونتان را در خانه كنترل ميكنيد، نتيجه را بهخاطر بسپاريد تا در صورت لزوم به پزشك يا مراقب بهداشت اطلاع دهيد.
اثر هورمونهاي زنانه بر فشار خون:
استروژن موجود در قرصهاي ضد بارداري يا مقداري از اين هورمون كه در روند هورموندرماني وارد بدن ميشود ممكن است بر فشار خون تأثير بگذارد. گاه در افرادي كه از قرصهاي ضد بارداري استفاده ميكنند مقدار مختصري پرفشاري خون مشاهده ميشود. اگر اين اتفاق افتاد ميتوان از پزشك كسب تكليف كرد. سن ۳۵ سال و بالاتر، مدت مصرف طولاني داروي هورموني، و كشيدن سيگار خطر ابتلا به پرفشاري خون را در زناني كه قرصهاي ضد بارداري مصرف ميكنند افزايش ميدهد. در صورت استفاده از اين قرصها، فشار خونتان را مرتب اندازه بگيريد و اگر به پرفشاري خون مبتلاييد، با پزشكتان مشورت كنيد تا روش ديگري را براي جلوگيري از بارداري (بهغير از قرص) به شما پيشنهاد كند.
پرفشاري خون در دوران بارداري:
بعضي از زنان در دوران بارداري دچار پرفشاري خون ميشوند كه ممكن است پس از تولد كودكشان باقي بماند. اين وضعيت «فشار خون بارداري» (gestational hypertension) ناميده ميشود. زناني كه قبل از بارداري پرفشاري خون داشتهاند بيشتر مستعد ابتلا به بيماريهايي نظير مسموميت بارداري، شامل پرهاكلامپسي (Preeclampsia) و توكسمي (Toxemia)، هستند كه ممكن است جان مادر و جنين، هر دو، را بهخطر بيندازد. اگر قصد داريد بچهدار شويد و مبتلا به پرفشاري خون هستيد، حتماً با پزشك يا مراقب بهداشت خود مشورت كنيد. مراقبتهاي قبل از زايمان براي شما بسيار مفيد است.
متأسفانه هيچ آزمون اوليهاي براي پيشبيني يا تشخيص مسموميت بارداري وجود ندارد. علائم مهم مسموميت بارداري پرفشاري خون و دفع پروتئين از ادرار است. ساير علائم عبارتاند از: سردردهاي مكرر، تاري ديد، حساسيت به نور، و درد شكم. اين علائم ممكن است در اختلالاتي ديگر و حتي يك بارداري طبيعي نيز ظاهر شود. مراجعة مرتب به پزشك كمك ميكند تا با اندازهگيري فشار خون و سطح پروتئين ادرار مسموميت بارداري بهسرعت تشخيص داده شود. زناني كه پيش از بارداري پرفشاري خون مزمن داشتهاند؛ زناني كه در بارداري قبلي دچار پرفشاري خون يا مسموميت بارداري شدهاند؛ زنان چاق؛ زنان باردار بالاي ۴۰ سال و زير ۲۰ سال؛ و زنان مبتلا به ديابت، بيماريهاي كليوي، آرتريت روماتوئيد، لوپوس و اسكلرودرمي (بيماريهاي مزمن و عودكنندة اتوايميون) در مقايسه با ساير زنان بيشتر در معرض خطر ابتلا به مسموميت بارداري هستند. بنابراين، قبل از باردار شدن:
۱٫ مطمئن شويد فشار خونتان تحت كنترل است. تغيير شيوة زندگي با كاهش دادن نمك مصرفي، انجام دادن مرتب تمرينات ورزشي و كاهش وزن، درصورتيكه اضافه وزن داريد، مفيد است.
۲٫ پرفشاري خون براي شما و كودكتان خطرناك است. از پزشك خود بپرسيد براي پيشگيري از اين عارضه يا رفع آن چه ميتوانيد بكنيد.
۳٫ اگر از داروهاي پايينآورندة فشار خون استفاده ميكنيد، از پزشكتان بپرسيد كه آيا بايد مقدار دارو را در دوران بارداري كم كنيد يا قطع كامل دارو ضروري است.
و اگر باردار هستيد:
۱٫ بهطور مرتب براي كنترل و مراقبتهاي پيش از زايمان به متخصص زنان يا ماما مراجعه كنيد.
۲٫ از مصرف الكل و سيگار بپرهيزيد.
۳٫ درصورتيكه قصد استفاده از هر نوع دارويي را به هر منظور داريد، با پزشك مشورت
كنيد.
فشار خون اولیه (اسانسیل)
۹۰%مبتلایان به افزایش خون ،به نوع ((اولیه))این بیماری مبتلا هستند .اگر چه علت دقیق این بیماری مشخص نیست ،در بسیاری از مبتلایان به این نوع ازدیاد فشار خون ویژگیهای مشترک خاص وجود دارد.ممکن است برخی از عوامل خطرساز احتمال بروز ازدیاد فشار خون را افزایش دهند .باید توجه داشت که این عوامل خطر ساز باعث ایجاد فشار خون بالا نمی شوند بلکه در بسیاری از مبتلایان همراه با ازدیاد فشارخون دیده می شوند.شناسایی این عوامل بسیارحائز اهمیت است زیرا برخی از این عوامل را می توان اصلاح کردکه ممکن است به کاهش فشار خون بینجامد.
سن : هر چند،هر کسی در هر سنی ممکن است به بیماری فشار خون مبتلا شود ،این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده میشود .هر چند این بیماری رااغلب هنگامی تشخیص می دهند که شخص بین سنین ۳۵-۵۰ سالگی است ،اما در بسیاری از افراد الگوی ثابت از بیماری فشار خون تا سنین بسیار بالاتر مشاهده نمی شود .هر چه سن تشخیص فشار خون در فرد مبتلا پایینتر باشد،در صورت عدم درمان طول عمر مود انتظار وی کوتاهتر خواهد بود .به همین دلیل ،درمان ازدیاد فشار خون اهمیتی به سزا دارد.
جنس : درافراد جوانتر از ۵۰ سال ،بیماری فشار خون درمردان شایعتر است .ولی تا ۵۵ سالگی شیوع این بیماری در هر دو جنس به تسائی می رسد.در مجموع خانمهادرتمام سنین بهتر این بیماری را پشت سر می گذارند وموارد مرگ ناشی از عوارض فشار خون کمتر از مردان درانها دیده می شود.
نژاد : درامریکه ،احتمال بروز فشار خون در سیاهپوستان دو برابر سفید پوستان است .سیاهپوستان همچنین در سنین پایینتری به این بیماری مبتلا می شوند ومیزان افزایش فشار خون نیز درآنها بالاتر است ودر مقایسه با سفید پوستان احتمال بروز عوارض ازدیاد فشار خون درانها ۴ برابر بیشتر است.
توارث : توارث بهاین معنی است که برخی از بیماریها ممکن است درافراد یک فامیل شیوع پیدا کند .پزشکان دریافته اند که بسیاریاز مبتلایان به ازدیاد فشار خون در سایر اعضای فامیل نیز بستگان دارند که به بیماری مبتلا هستند.به هر حال از انجا که این بیماری بسیار شایع است در اغلب موارد واقعا مشخص نیست که سابقه فامیلی ازدیاد فشار خون تا چه حد اهمیت دارد.داشتن سابقه خانوادگی ازدیاد فشار خون احتمالا با همراهی و تاثیر متقابل سایر عوامل به بروز این بیماری می انجامد.
وزن : بین اضافه وزن وفشار خون بالا ارتباط بسیار مشخص ومعلومی وجود دارد ودر اغلب موارد در افرادی که در گذشته فشار خون طبیعی داشته اند افزایش وزن با ازدیاد فشار خون همراه است و تقریبا ۴۰ درصد افرادی که اضافه وزن دارند بیماری فشار خون هم دارند .خبر خوب این که وقتی افراد چاق وزن خود را کم می کنند،فشار خونشان نیز کاهش می یابد .در صورتی که فشار خون در انها ساده تر خواهد شد.به خاطر داشته باشید که ممکن است حتی بدون اضافه وزن ،به ازدیاد خون دچتر شوید.
محیط : همه ما احساس تنش واسترس را می شناسیم .هر چند تا کنون مدرک مستندی نقش محیط پر فشار را در ایجاد بیماری فشار خون ثابت نکرده است فبرخی محققان تصور می کنند بین میزان فشار خون و میزان فشار در زندگی رابطه وجود دارد.سایر عواملی که در ارتباط با فشار خون بررسی شده اند و ممکن است با بیماری مرتبط باشند عبارتنداز:تعداد اعضای خانواده ،محیط خانه ،وضعیت شغلی وشیوه های کلی زندگی .اغلب ،تفکیک عوامل محیطی از عوامل مربوط به سابقه خانوادگی بیماری فشار خون دشوار است .زیرا معمولا شیوه زندگی اعضای خانواده یکسان است.
عادات غذایی : عامل مهمی که به نظر می رسد با بیماری فشار خون در برخی از افراد مرتبط باشد ،مقدار مصرف نمک است .در بعضی از مبتلایان به فشار خون ،ممکن است خوردن غذاهای شور باعث ازدیاد فشار خون شود ومهار ان را دشوارترسازد.برخی از بیماران می توانند بدون هیچ مشکلی ،غذای شور مصرف کنند.پزشک اهمیت رژیم دقیق را به شما یادآوری خواهدکرد.عوامل خطر ساز لزوما باعث ازدیاد فشار خون نمی شوند،اما بسیاری از این عوامل در برخی از افراد دست به دست هم می دهند و احتمال بروز بیماری را بالا می برند .در برخی از افراد مبتلا به بیماری فشار خون ،هیچ نوع عامل خطر واضحی وجود ندارد .برخی از عوامل خطر را می تواند اصلاح کرد ،در حالی که بقیه این عوامل از قبیل سن ،نژادوجنسیت قابل تغییر نیستند
فشار خون چگونه اندازه گیری می شود؟
برای اندازه گیری فشار خون، دو عدد باید مورد توجه قرار بگیرد: عدد سیستولی (انقباض قلب) و عدد دیاستولی (انبساط قلب).
عدد سیستولی:
فشار خون در مقابل دیواره ی رگ ها وقتی قلب تازه از تلمبه زدن متوقف شده است. این عدد اول یا بالائی است که خوانده می شود. معمولاً روی ۱۰۰ یا بالاتر از آن قرار دارد. بین ۱۲۰ تا ۱۳۵ حالت نرمال است.
عدد دیاستولی:
فشار خون در دیواره ی رگ ها بین هر ضربان قلب، زمانی که قلب در حالت استراحت قرار دارد است. این عدد دوم یا پائینی است که خوانده می شود. معمولاً روی ۸۵ یا پائین تر باید باشد.